Pisa Kulesi

Çoğumuzun tanıdığı, yana yatıklığı ile ünlü Pisa Kulesi, bu eğik duruşunun altındaki çürük zemine borçlu. Şaşırtıcı olan bu eğikliğin kulenin yapımından sonraki herhangi bir depremde gerçekleşmiş olmayıp, inşası sırasında ortaya çıkmasıdır. Yani mimar (yada mimarlar) işe başlamışlar, birkaç kattan sonra yapı bir taraftan zemine batmaya başladığı halde, çeşitli kesintilerle de olsa inşaata devam etmişler. 177 yılda ve üç aşamada yapılan kulenin hayli ilginç hikayesi var.

Tarihçe

Tarihi Pisa kentinin askeri başarılarının ve zenginliğinin dorukta olduğu bir dönemde, 12. yüzyılın ikinci yarısında kilise ileri gelenleri Miracoli Meydanı'nda 3 anıt yapının yapımına karar verdiler. Bunlardan biri büyük bir katedral olan Duomo, diğeri Vaftizhane, üçüncüsü ise Çan Kulesi idi. Çan kulesinin giriş kapısının üzerinde belirtilen yapıya başlangıç tarihi 9 Ağustos 1173’tür. Kulenin mimarı, tamamlandığında ancak 54m’ye yükselebilen kulenin 100m yükselmesini planlamaktaydı. Bu nedenle 700m3 kırma taş ve harçtan oluşan, duvar kalınlığı 3.57m’yİ bulan, spiral biçimli bir temel inşa edilmişti. Kule konstrüksiyonunun ana malzemeleri mermer ve kireç taşıydı. Kulenin ilk katı sağır kemerli duvarlardan ve bunların önündeki klasik başlıklı sütunlardan oluşuyordu. Kule, 1178'de konstrüksiyon 3. kata ulaştığında batmaya başlamıştır. Bunun nedeni 3m’lik temelin, zayıf, stabil olmayan, ince kum, kil ve deniz kabuklarından oluşan bir zemine oturmasıdır. İki nehrin kavuştuğu lagün üzerinde yer alan Pisa kentinin alüvyonlu toprağı, inşaatlar için zayıf bir zemin oluşturmaktadır. Bu da tasarımın daha baştan kusurlu olması demekti. Bunu takiben konstrüksiyon yaklaşık bir yüzyıl durmak zorunda kaldı. Çünkü Pisa'lılar sürekli olarak Cenova, Lucca ve Floransa ile savaşıyorlardı. Bu gecikme, alt zemin toprağının yerleşmesi için zaman kazanılmasını sağladı. Aksi durumda kule büyük İhtimalle devrilecekti. 1198te bitmemiş konstrüksiyonun üçüncü katına saatler geçici olarak yerleştirildi. 1272'de Camposanto'nun mimarı Giovanni di Simone, İşe bırakıldığı yerden başladı. Mühendisler, eğimi dengelemek için yüksek katlarda bir tarafın kat döşemelerini diğer taraftan daha yüksek olacak biçimde inşa ettiler. Bu da kulenin diğer tarafa meyletmesine yol açtı. 1278'de yedinci kata ulaşıldığında yapı güneye 1 derece (80cm) yatmıştı. 1284'de Pisa'lılar, Melorya Savaşı'nda Cenova'l ılara yenildiğinde kulenin yapımı gene durdu. Yedinci kat 1319'da tamamlandı. Çan odası 1372'ye kadar eklenmedi. Bunu, kulenin Romanesk stilini çan odasının Gotik elemanlarıyla başarılı bir şekilde kaynaştıran Tommaso di Andrea Pisano inşa etti. Güneye doğru eğimi dengelemek amacıyla yedinci kornişten itibaren güney tarafına 6 basamak, kuzey tarafına 4 basamak eklediler. Çan odasında, her biri bir notaya denk gelen 7 çan bulunmaktaydı. 1372 yılında kule, yaklaşık 55m’yi bulan 8 katıyla sonunda tamamlanmıştı.

Çözüm Arayışları

          Geçen yüzyıllar boyunca mimar ve mühendisler, Pisa Kulesi'nin eğimine çözüm getirmek için çeşitli girişimlerde bulundular. 1838 yılında mimar Alessandro Della Gherardesca, kulenin çevresine gömülü temel basamaklarını ve sütun kaidelerini ortaya çıkarmak için catino denen bir yürüme yolu kazdı. Catino güney tarafında su seviyesinin altında kaldığından, kazı suyun içeriye dolmasına neden oldu ve bunu takiben kule, yarım derece daha yattı, 1911’den itibaren gerçekleştirilen teodolit okumaları eğer daha önce gerçekleşmezse kulenin 2050’de yıkılacağını öngörüyordu. Kulenin aslında nasıl olup ta yıkılmadığı merak konusudur. Kurtarma çalışmaları başlamadan önce yapılan bir bilgisayar modellemesinde, sanal eğim gerçek eğjme ulaşamadan kulenin bilgisayar modelinin yıkıldığı gözlenmiştir. (Gerçekte dikeyden 5,5 derece sapma vardı, halbuki model 5,44 derecede yıkıldı.) Kurtarma çalışmalarında önemli rol alan inşaat mühendisi John Burland, kulenin bugüne kadar yıkılmamasının nedenini kulenin 14,500 tonluk kütlesi olduğunu söylemiştir, Sonunda 1990 yılında kule güvenliği sağlama ve restorasyon çalışmaları için kapatıldı. 2001'e kadar süren restorasyon sonucu yapının eğimi azaltılarak 1838'deki durumuna geri döndürüldü. 1993'de kulenin eğikliği 4,47metreyle rekor düzeye ulaşmıştı. Yapılan kurtarma çalışmaları sonucu 2001 yılında eğimin 4,10 metreye düşmesi sağlandı. Pisa Kulesi kurtarma çalışmalarına rehberlik etmiş olan Prof. Michele Jamiolkowskİ,  1700'lü yıllardan bu yana kuledeki eğim değişikliğinin ilk defa durduğunu, 3,99 metreye inmiş olan eğimin sabitlik kazandığını kamuoyuna açıkladı. Böylelikle kulenin bir 300 yıl daha güvenle ayakta durması öngörülmektedir.

Kurtarma Çalışmaları

          Pisa Kulesi'ni eğilme hareketi 1918’den beri yılda 1 - 1,2mm olacak şekilde yavaşlamışken, 1990 da eğimde kaydedilen hareket artışı sonucu yıkılma tehlikesi açıkça ortaya çıktı. Kule halka kapatıldı ve Torino Teknik Üniversitesi'nden Prof. Michele Jamiolkowski, kurtarma çalışmalarıyla görevlendirildi. Yıkılma tehlikesiyle kapatıldığı 1990 yılından itibaren çeşitli kurtarma çalışmaları söz konusu olmuştur. 1992 Mayısında kule,taşıyıcı mermerde gözlenen tehlikeli çatlaklar nedeniyle 2. kattaki çelik kuşakla güvenceye alındı. Bu çelik kuşaklardan 18 tane kullanıldı.

1993 Temmuz'unda, güneye doğru dönmeyi durdurmak amacıyla temelin kuzey tarafına 600 tonluk kurşun külçelerden oluşan bir denge ağırlığı konuldu. Kulenin eğiminde bu çabalar sonucu milimetrik düzelme (1993'te 1cm) oldu. 1995'te dikey yönde 40m derini iğe yerleştirilen toprak ankrajları, kurşun ağırlıkları destekleyince eğilme hareketi durdu.

          Eğimli yöndeki zeminin beton enjeksiyonlarıyla desteklenmesi ve zeminin dondurulması gibi denemeler başarısızlıkla sonuçlandı. Hatta eğilmeyi artırdı. Ancak denge ağırlığı 870 tona çıkarılınca eğilme durdurulabildi.

          Çeşitli tartışmalar sonucu kurtarma çalışmalarına ara verildi. 1997'deki deprem üzerine önlemler üzerine gene konuşulmaya başlandı.

          1998'de kurtarma komitesi yeniden toplandı. 1998'de kule, eğim yönündeki temellerin yükünü azaltacak, kuzey tarafındakileri ise yükleyecek şekilde 2 çift çelik halatla desteklendi, "pantolon askısı" diye adlandırılan halatlar üçüncü katın iç duvarına saptandı.

          Kurtarma komitesi sonunda bir önlem üzerinde anlaştı; zemin boşaltma metodu. Yıllar boyunca kurtarma çabaları kulenin güney tarafının desteğe ihtiyacı olduğu tahminine dayanıyordu. İnşaat mühendis John Burland, çözümün kuzey tarafındaki zeminin altında olduğunu gördü.

          Toprak öncelikli olarak iki katmandan çıkarıldı; en üstteki kumlu toprak katmanından ve ikinci olarak deniz kili katmanından. Kumlu toprak kalktığında zemin sıkıştı ve kil daha güçlü bir temel oluşturacak biçimde zemini sağlamlaştırdı. Bu toprak boşaltma işlemi için 1999 da kulenin kuzey kısmının altına, toprağa uzun oyuklar açı İdi. Her biri 21 cm. çapında olan deliciler, dışındaki hiçbir şeyi bozmadan toprağı çıkardılar. Delici makine çıkarılırken oluşan oyuk toprağın yavaşça çökmesiyle kapandı. Daha sonra zemin bir beşik gibi yerleşerek kulenin hafifçe kuzeye doğru yönelmesini destekledi. Bu metodu kullanarak mühendisler eğimi 45cm geri çekmeyi başardılar.

Strüktüre Yönelik Çalışma

          Burland toprak çıkarma işiyle ilgilenirken, Giorgio Macchi adlı strüktür mühendisi yapının strüktürel zayıflığıyla uğraşıyordu. Mermer cephe yalnızca 25cm kalınlığındaydı ve bunun arkasında taş ve kilden oluşan strüktürü ciddi biçimde zayıflatan bir konglomera bulunmaktaydı. Özgün ahşap iskele nedeniyle oluşan mermer duvarların İçindeki oyuklar duvarın zayıflamasına katkıda bulunmuştur. Eğimin yarattığı gerilim, özellikle bu ince cephe nedeniyle doğmuştur. En büyük gerilimler, ikinci katın güney tarafında, bir kapı girişinin merdivenle kesiştiği noktada oluşmuştur. Eğer yapı çökecek olsaydı, bunun başlayacağı nokta burası olacaktı. 1992'de bir düzine plastik kaplamalı çelik kiriş, kritik ikinci katı çepeçevre koruyucu bir zırh gibi sıkıca sararak çatlakları durdurmayı amaçladı.

          Kule istenen eğim derecesine gelip, ölçümler eğilme hareketinin durduğunu gösterince denge ağırlıkları ve güvenlik halatları kaldırıldı. Stabiliteyi iyileştirmek için catino'nun katındaki eski beton kuşak temele bağlandı.

          Bütün bu çalışmalar sonucu 1838'deki eğim derecesine geri dönen Pİsa Kulesi, kendisini meşhur eden bu eğikliğini bir 300 yıI daha güvenle koruyacak.

Pisa Böyle Kurtuldu

          Her gün eğilen ünlü kuleye önce 870 ton ağırlık kondu. Gövde, çelik halatlarla bağlandı. Altındaki toprak oyuldu ve halatlar çekildi.

1 - 1989'dabir milyon ziyaretçinin basamaklarını zorlukla tırmandığı kulenin, tehlike çanlarının çalması üzerine Ocak 1990'da kapatılarak kurtarma operasyonu için uluslararası bir komite kuruldu ve hazırlanan plan uygulamaya konuldu.

2 - İlkin kulenin alt kısmındaki eğik tarafın tam karşıtı olan kuzey bölgesine 870 ton ağırlığında kurşun kalıplar konuldu. Böylece eğikliğin daha da ilerlemesi durduruldu. Bunun ardından kule, çelik halatlarla başka noktalara bağlandı.

3 - Üçüncü aşamada kurşun ağırlıkların konulduğu bölgenin altı kazınarak, toprağı alındı. Ve çelik halatlar karşı taraftaki denk ağırlıkta bağlandığı iki ayrı bölgeden çekilerek, kulenin eğikliği 5.5 dereceden 5 dereceye düşürüldü. Kule için geçen 12 yıl zarfında bugüne kadar 55 milyar İtalyan lireti (yaklaşık 38 trilyon TL) harcandı.

          "Pisa kulesinin mimarı hakkında çelişkili bilgiler vardır. Yıllarca kule tasarımı Guglie Imo ve Bonanno Pisano'ya atfediliyordu. (Bonanno Pisano 12.yüzyılın tanınmış Pisa'lı sanatçısı, Pisa Duomo'da kullandığı bronz kalıplarıyla ünlenmiş.) Pisano 1185’te Sicilya'ya gitmiş, Pisa ya yıllar sonra gelmiş ve kendi kentinde ölmüştür. Mezarı, 1820 yılında kulenin ayağında bulunmuştur. Bununla beraber son araştırmalar kulenin asıl mimarının Diotisalvi olduğuna işaret etmektedir. Diotisalvi'nin Pisa'da inşa ettiği vaftizhane ve başka yapılanı konstrüksiyon benzerliği bunu düşündürmektedir."

Ölçülerle Pisa Kulesi

* Yükseklik: 58,36m (temelden), 55m (zeminden) 8 kat,

* Temel dış çapı: 15,484m

* Temel iç çapı: 7,368m

* Eğim derecesi: Dikeyden 3,97 derece (dikeyden 3,9m sapma) 2008 deki durum

* Duvar kalınlığı: Temelde 4m, en üstte 2,4m

* Ağırlık: 14,700ton

* Çan sayısı: 7 (her biri bir notanın sesini veriyor.)

* Çan kulesine çıkan basamak sayısı: 296 adet.

Pisa Kulesi Tanıtım Videosu (İngilizce)